Unsurun Adı:
NARTLANI TOY KÜNÜ

Unsurun Bilinen Diğer Adları:
Tukum Cıyılıu (Soy Toplantısı), Nart Cıyılıu.

Unsuru Uygulayan Grup, Topluluk ve Kişiler:
Türkiye’ye 1885 ve 1905 yıllarında Kuzey Kafkasya’nın Karaçay ve Balkar bölgelerinden göç ederek, çoğunluğu Eskişehir’in köylerine yerleşen Karaçay-Balkarlılar.

Unsurun Kısa Tanımı:
Kafkasya’da yaşayan halkların ortak kültür ürünleri olan ve günümüzden yaklaşık 2500 – 3000 yıl öncesinde pagan dönemlerinde ortaya çıkan Nart destanları, Karaçay-Balkarlıların sözlü halk edebiyatında önemli bir yer tutar. Ayrıca bu destanlar Kafkasya’da yaşayan Çerkes, Abhaz-Abaza, Oset, Çeçen-İnguş ve Dağıstan halklarının da halk kültüründe yer almaktadır. Bu destanların her birinin varyasyonu birbirlerine benzemekle birlikte kendisine özgü bölgesel unsurları da bünyelerinde taşırlar. Gerçekte yaşayıp yaşamadıkları bilinmemesine rağmen Nartlar, destanlarda adı geçen bir halk olarak da bilinmektedir.

Nartlar söylenceye göre tek bir halk olmayıp binlerce yıldır birlikte yaşayan, değişik kavim ve toplulukların bir araya gelerek oluşturduğu bir Kafkas halkıdır. Nart halkı Karaçay-Balkar (Alan veya Taulu), Çeçen-İnguş (Nohçi ve Galgay), Oset (İron ve Digor), Abhaz, Adige, Dağıstanlı (Avar, Dargin, Lak, Lezgi, Kumuk, Thabasaran v.b.) ve başka pek çok küçük nüfuslu toplumlarının kültürel olarak kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu halkların her biri kendi dillerini konuşurlar. Buna karşın hikâyelerdeki ortak kültürel unsurların hangi halka ait olduğu ve hangisinden geldiğini belirlemek çok zor bazen de imkânsızdır. Nart Destanlarında birçok kavram, isim ve olaylar tutarlı ve uyumlu bir örüntü içerisinde anlatılmaktadır.

Nart Destanlarında, değişik karakterdeki çok sayıda kadın ve erkek kahraman, gök ve yer tanrıları, orman, su, av, hayvan, üretim, fırtına ve kötülük tanrıları, yarı tanrılar, göğsü kılıçlı orman adamları, hortlaklar ve Ölüler Ülkesi insanları, cüceler, büyücüler ve kâhinler, tek gözlü devler, periler, ejderhalar, kanatlı uçan atlar, define bekçileri ve bunlar gibi birbirinden farklı mistik birçok yaratık konu edinmektedir.

Nart destanları çok eski dönemlerde insanların eğitimi, yaşama hazırlanması, örnek alınacak kişileri ve davranışları gösterme gibi öğretici görevleri yerine getiriyordu. Toplumun yaşlıları (Tamadalar) tarafından kuşaktan kuşağa anlatılarak örnek alınacak kahramanları ve dünya görüşünü aktarıyor, kötü örnekleri sunuyor, insanların bu olaylarla kaçınması gereken davranışlar belirtiliyordu.

Karaçay-Balkarlılarda da 1782 yılında İslam dinin kabul etmelerine kadar bu hikâyeler kuşaktan kuşağa anlatılarak toplum eğitimi sağlanmaya çalışılırdı. İslam dininin etkisiyle Nart öğretileri değişmesine rağmen hikâyeler günümüze kadar anlatılarak gelmiştir.

Karaçay-Balkarlılar ve Kuzey Kafkasya’da yaşayan diğer halklar kendilerini efsanede geçen Nart halkının devamı olarak görmektedirler. Bu nedenle her yıl belli dönemlerde büyük akraba toplantıları yapılmaktadır. Geniş toplantılar “Tukum Cıyılıu” ya da Nart Cıyılıu” adını almakla birlikte daha dar kapsamlı sülale toplantıları da yapılır.

Karaçay-Balkar bölgesinde yaşayan Karaçay-Balkarlılarda sülale veya soy karşılığı olarak “Tukum” sözcüğü kullanılır. Her tukum birçok aileden oluşur. Her Kuzey Kafkasyalının ve Karaçay-Balkarlının “Tukum At” denilen bir soy adı vardır. Tukuma adını veren genellikle altı ya da yedi kuşak önce yaşamış olan atalardan biridir. Geleneklere göre aynı tukumdan olanlar birbirlerini kuşak olarak ne kadar uzak olursa olsunlar kardeş sayıldıkları için evlenmezler. Bu nedenle her Karaçaylı en az yedi kuşak önceki atalarını ve bu kuşaklar arası kuzenlerini bilmek durumundadır.

Büyük ve geniş kapsamlı “Nart” toplantılarında ve tukum toplantılarında Karaçaylılar tukumlar arası ilişkileri kurarlar, akrabalıkları tanırlar. Birbirlerinden haberdar olurlar ve eski gelenekleri, dansları, oyunları oynarlar. Geleneksel yemekleri yaparlar ve eğlenirler.

Unsurun Coğrafi Dağılımı:
Türkiye’de Nüfusları yaklaşık olarak 20.000 kadar olan Karaçay-Balkarlılar, Eskişehir ili Sivrihisar İlçesi Ertuğrul (Yakapınar) Köyü, Acı yaylası köyü; Eskişehir ili Çifteler ilçesi Belpınar, Yazılıkaya Köyleri; Afyon ili Doğlat, Akhisar, Gökçeyayla (Kilise) Köyleri; Konya ili Sarayönü ilçesi Başhüyük Köyü; Kayseri ili Pınarbaşı ilçesi Eğrisöğüt Köyü; Sivas ili Arpacıkaraçay Köyü; Yalova ili Çiftlikköy beldesi’nde ve Eskişehir, Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerde yaşamaktadırlar.

Avrupa’nın çeşitli ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’nde 10.000 kadar; Rusya Federasyonu’nda Kafkasya’da Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, Kazakistan ve Özbekistan’da ise 300.000 kadar nüfusa sahiptirler.

Unsurun Korunmasına Yönelik Olarak Önerilen Koruma Önlemleri:
Türkiye’de yaşayan Karaçay-Balkarlılar Türkiye’ye göç etmelerinden itibaren yerleşik köy hayatını kurmuşlar, tarım ve hayvancılıkla geçinmişlerdir. Kafkasya’dan beraberlerinde getirdikleri birçok geleneği titizlikle sürdürmeye çalışmışlardır. Ancak son 20-30 yıldır köyden kente göç sürecinin hızlanması, iletişim araçlarının ve teknolojinin hızla büyümesi sonucu sıkıca sarılmış oldukları gelenekler hızla kaybolmaya yüz tutmuştur. 1993 yılında Eskişehir’de kurulan Kuzey Kafkas Karaçay-Balkar Kültür ve Yardımlaşma Derneği’nin girişimleriyle bu geleneklerin unutulmaması, akrabalık ilişkilerinin sürdürülebilmesi amacıyla Kafkasya’dan gelerek ilk yerleştikleri köy olan Eskişehir ili, Çifteler ilçesi, Yazılıkaya (Tarihi Midas köyü)’da “Nartlanı Toy Künü – Nartların Düğün Günü” adı verilerek büyük bir toplantı düzenlenmiştir.
2014 yılında 19. kez gerçekleştirilen bu toplantı her yıl Haziran ayının son haftasında düzenlenmektedir. Böylelikle Karaçay-Balkar halkı eskiden olduğu gibi akrabaların tanımak, yeni kuşaklarla tanışmak, eski dans ve müziklerini tekrar icra etmek, geleneksel mutfak, el sanatlarını, oyunlarını (Dırğa Tutuş, Kozbörk, Kol Taş atış, Koz Oyun… v.b.) icra etmek ve gelecek kuşaklara aktarmak fırsatını bulmaktadır.

Konu ile ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, Araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları):
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
Anadolu Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü
Anadolu Üniversitesi, Halkbilim Araştırmaları Merkezi
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi
Eskişehir Kuzey Kafkas Karaçay-Balkar Kültür ve Yardımlaşma Derneği.
Eskişehir Kuzey Kafkas Kültür ve Dayanışma Derneği

Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler:
NARTLANI TOY KÜNÜ FAALİYETLERİ
01.Başkan:Hüsnü Küçük Yer.Yazılıkaya Çifteler 29 Mayıs 1996
02.Başkan:Hüsnü Küçük Yer. Yazılıkaya Çifteler 28 Haziran 1997
03.Başkan:Adnan Cangöz Yer Yazılıkaya Çifteler 27 Haziran 1998
04.Başkan:Adnan Cangöz Yer.Yakapınar Sivrihisar 26 Haziran 1999
05.Başkan:Mehmet Açık Yer. Yazılıkaya Han 25 Haziran 2000
06.Başkan:Mehmet Açık Yer. Yazılıkaya Han 25 Haziran 2001
07.Başkan.Faruk Özil Yer. Yazılıkaya Han 29 Haziran 2002
08.Başkan:Faruk Özil Yer. Yazılıkaya Han 28 Haziran 2003
09.Başkan.Basri Özen Yer.Yazılıkaya Han 26 Haziran 2004
10.Başkan Basri Özen Yer.Yazılıkaya Han 25 Haziran 2005
11.Başkan:Musa Korkmaz Yer.Doğlat Köyü 24 Haziran 2006
12.Bşkan:Musa Korkmaz Yer.Yazılıkaya 23 Haziran 2007
13.Başkan Fevzi Tezcan Yer.Yazılıkaya 25 Temmuz 2008
14.Başkan Fevzi Tezcan Yer.Doğlat Köyü Bayat 27 Haziran 2009
15.Başkan:Fevzi Tezcan Yer.Gökceyayla Han 26 Haziran 2010
16.Başkan:Fevz. Tezcan Yer.Doğlat Köyü Bayat 25 Haziran 2011
17.Başkan:Fevzi Tezcan Yer.Sakaryabaşı Çifteler 23 Haziran 2012
18.Başkan.Fevzi Tezcan Yer.Mahmudiye 25 Mayıs 2013
19.Başkan:Musa Korkmaz Yer.Şehri Derya Parkı Eskişehir 23 Ağustos 2014

Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi:
ADİLOĞLU, Adilhan. Nart Destanları, Turkish Studies, Volume 2 /1 Winter, 2007.

CURTUBAEV, Mahdi. Proishojdeniye Nartskogo Eposa, Nalçik, 2013.

CUDTUBAYEV, Mahdi. Karaçayevo Balkarskiye Mifi, Çerkessk, 2008.

HOLAYEV, A. Z. Malkar – Karaçay Nart Tauruhla, Nalçik, 1966.

KARAKURT, Deniz. Türk Söylence Sözlüğü. Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü, e-kitap, 2011.

KOÇKAR, M. Tekin. Eskişehir Yöresinde Kafkasya Göçmenlerinin Giyim, Kuşam ve Süslenme Kültürü, Halk Kültürü’nde Giyim, Kuşam ve Süslenme Sempozyumu Bildirileri, Editör: M. Tekin KOÇKAR, MOTİF Vakfı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, ESOGÜ Basımevi, 2008.

KUDAYEV, Muhtar. Nartskiy Epos i Karaçayevo-Balkarskaya Horeografiya, Nalçik, 2009.

MALKONDUYEV Hamid. Etniçeskaya Kultura Balkartsev i Karaçayevtsev, Nalçik, 2001.

MUSUKAYEV A. İ. – PERŞİTS A. İ. Narodnıye Traditsii Kabardintsev i Balkartsev, Nalçik, 1992.

ORTABAYLANI, R. A. Karaçay – Malkar Folklor, Çerkessk, 1987.

TAVKUL, Ufuk. Nart Destanlarının Eski Türk Destanları ile İlişkisi, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, 599-618.ss. Ankara, 2008.