Unsurun Adı:
Lületaşı İşlemeciliği

Unsurun Bilinen Diğer Adları:
Eskişehir Taşı, Patal (Yerel deyim), Aktaş (Yerel deyim), Denizköpüğü (Yerel deyim), Sepiolite (Latince), Meerschaum (Almanca), Mořská pěna (Çekçe), Espuma de mar (Portekizce), Écume de mer (Fransızca), Sjöskum (İsveççe), Merenvaha (Fince), Sepiolita (İspanyolca)

Unsurun Kısa Tanımı:
Lületaşı, magnezyum ve silisyum esaslı ana kaya parçalarının yerin muhtelif derinliklerindeki başkalaşım katmanları içinde, hidrotermal etkilerle hidratlaşması sonucunda oluşmuş bir kil mineralidir. Eskişehir civarında, yerin 380 metreye kadar muhtelif derinliklerindeki başkalaşım katmanları içinde, tek tek yumrular halinde bulunur. Bu kayacı fark eden bir Alman mineralog (E. F. Glocker) tarafından 19. yüzyıl ortalarında sepiolit olarak adlandırılmıştır. Sepiolit ismi mürekkep balığının yunanca ismi olan “sepion”a ithafen verilmiştir. Bu mineralin Almanca ismi olan “Meerscaum” (denizköpüğü) da mineralin yoğunluğuna ithafendir.

Kimyasal formülü Mg4Si6O15(OH)2•6 H2O şeklindedir ve yoğunluğu 0.988 – 1.279 gr/cm3 değerleri arasında değişir. Düzensiz bağlanmış kristalleri mikroskobik süngersi bir doku oluşturur. Bu yapılanma içinde yer alan oluşum suyu (zeolitik su) dolayısıyla, lületaşı çıkarıldığında nemli ve yumuşaktır, kolayca ve incelikle yontulabilir. Beyaz ve beyaza yakın tonlarda bir renge sahiptir. Doğal nemini kaybederek kuruyan parçalar çok hafif ama dirençli hale gelirler, sıvı ve gazlara karşı yüksek emicilik özelliği kazanırlar. Boyutlarında herhangi bir değişim olmadan kuruyan lületaşı suya konulduğunda doğal yumuşaklığını kısa sürede yeniden kazanır.

Arkeolojik çalışmalar, lületaşının veya lületaşına benzer özelliklere sahip taşların günümüzden 5000 yıl önce, Erken Bronz Çağı’ndan beri bilindiğini, insan eliyle biçimlendirildiğini ortaya koyuyor.

Temiz beyaz dokusu, yeterince hafiflik, yüksek emicilik ve işlenmeye değer büyüklüğüyle lületaşı, dünyanın en mükemmel pipo malzemesidir. Bu nadide taşı Avrupa’ya götürerek ilk pipoları işleyenler, tesadüfen değil, yeterli bilgiye, en azından güvenilir duyumlara sahip olarak Osmanlı topraklarına geldiler. Umduklarından daha fazlasını elde etmeleriyle de Avrupa’nın değişik merkezlerinde, özellikle de Viyana’da birçok lületaşı pipo atölyesi açıldı.

Atatürk’ün tanışıp yönlendirdiği Ali Osman DENİZKÖPÜĞÜ çarşı içinde ilk defa bir atölye açarak, hem uluslararası fuar ve sergilerde Lületaşı-Eskişehir adlarının yan yana anılmasını, hem de birçok yetenekli gencin başarılı birer lületaşı pipo ustası olarak yetişmesini sağladı.

Lületaşı Eskişehir’de hem önemli bir iş kolu hem de sanat dalıdır. Süsleme, aksesuar amaçlı üretim yapılmaktadır. İşleme atölyeleri sürekli yeni modeller geliştirerek farklı kullanım ve tercih alanları yaratmaktadır. Eskişehir’de ayrıca en sık hediye olarak sunulan şey lületaşı ürünlerdir.

Unsurun Coğrafi Dağılımı:
Eskişehir ilinin batısında, kuzeydoğusunda ve güneydoğusunda bulunan, sahalarda, yüzeyle 300 metreyi aşan derinlikler arasında, içinde dağınık yumrular halinde lületaşı bulunan başkalaşım katmanlarına rastlanır. Eskişehir'in merkezine 40-50 km mesafedeki Kemekli, Sepetçi, Karahöyük, Margı, Çelikli, Söğütçük, Kozlubel, İmişehir, Gündüzler, Gökçeoğlu, Türkmentokat, Başören köylerinden çıkarılır. Taşı elde edebilmek için yüzeyden itibaren dik inen kuyular kazılır. Toprak içinde kolayca ayırt edilen başkalaşım katmanlarına ulaşıldığında, bu katmanı takip eden yatay tüneller açılarak lületaşı yumruları aranır. Bazı bölgelerde lületaşı tabakaları yeraltı suları seviyesinden daha aşağıdadır. Buralardan lületaşı çıkarabilmek için önce suyun boşaltılması gerekmektedir. Lületaşı çıkarılmasında büyük ölçüde insan gücünden ve uzun yıllar sonucunda kazanılmış kişisel tecrübelerden ve sezgilerden yararlanılır.

Unsurun Korunmasına Yönelik Olarak Önerilen Koruma Önlemleri:
-Lületaşı sahteciliğini önlemek amacıyla alçıyla Lületaşına benzetilen ürün satışının engellenebilmesi için gerçek lületaşının uygun yerlerine sanatçının vergi numarasını ve seri numarasını gösterir bir sistem geliştirilmesi sanatçının korunması ve sanatın gelişmesine katkı sağlayacaktır.
-Meslek Lisesi ve Yüksekokulların ilgili bölümlerinde (el sanatları, takı tasarımı v.b) ders programına dahil edilmesi, Lületaşı İşlemeciliğinin meslek dalı olarak kabul görmesi sağlanacaktır.
-Pazarlama ve tanıtım konusuna ağırlık verilmesi Lületaşı Sanatçılığının devamı için gereklidir.

Konu ile ilgili ilde bulunan kurum/kuruluşlar (üniversitelerin ilgili bölümleri, araştırma merkezi, enstitü, sivil toplum kuruluşları):
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Eskişehir Odunpazarı Belediyesi,
Eskişehir Tepebaşı Belediyesi,
Eskişehir Alpu Belediyesi,
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi, Anadolu Üniversitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi,
Eskişehir Ticaret Odası Başkanlığı 20.Meslek Komitesi (Madencilik ve Lületaşı)
Eskişehir Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği
Eskişehir Saatçiler ve Lületaşçılar Odası
Lületaşı Sanatkarları Eğ.Kül.Sos.Day. ve Yar. Derneği,

Unsur ile ilgili bugüne kadar ilde yapılmış faaliyetler:
-Uluslararası Lületaşı “Beyaz Altın” Festivali (1988–1993 yılları arasında 21-24 Eylül tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.)
-Alpu Belediyesi Uluslararası Pancar, Gümüş, Lületaşı Festivali
-İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Tepebaşı Belediye Başkanlığı işbirliğiyle “2005
Yılı Yaygın Kültürel Eğitim Faaliyetleri Planı” çerçevesinde “Lületaşı Kursu” açılmıştır.
-İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Tepebaşı Belediye Başkanlığı işbirliğiyle “2007
Yılı Yaygın Kültürel Eğitim Faaliyetleri Planı” çerçevesinde “Lületaşı Kursu” açılmıştır.
-Eskişehir Lületaşı Sanatkarları Eğitim Kültür Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma
Derneği, T.C. Türk Patent Enstitüsü’nden “Marka Tescil Belgesi” (Marka no:2007- 52143-Ticaret-Hizmet) almıştır.
-Lületaşı Müzesi: Lületaşı festivalleri, lületaşı el sanatları yarışmaları ve sergilerinde yer alan eserler, İl Özel İdaresi tarafından satın alınıp lületaşı müzesinin oluşmasında ilk adım atılmıştır. 60 sanatçıya ait 400 civarında eseri bünyesinde barındıran Lületaşı Müzesi 2008 yılında Odunpazarı Belediyesi tarafından Kurşunlu Külliyesi’nde yerli ve yabancı misafirlerin ziyaretine açılmıştır.
-Yok Olan Bir Mesleğin Son Temsilcileri: Lületaşı Projesi (Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Kulübü – AB Projesi)

Unsur ile ilgili elde bulunan yayınların listesi:
Madencilik İhtisas Komisyonu Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı: 2619 – ÖİK:630, Ankara, 2001

KOÇKAR, M. Tekin. Eskişehir Halkbilim Ürünleri, Anadolu Üniversitesi, Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı Yayını, No:146, Eskişehir, 1999.

KOÇKAR, M. Tekin. Eskişehir’de Yöresel El Sanatları, 3.Milli Kültür Şurası Bildirisi, Eskişehir, 1997.

KOZAK, Meryem, Prof. Dr. Lületasi ve Kültür Turizmi Açısından Önemi, Kültür Turizmi Semineri, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Safranbolu Meslek Yüksekokulu, 21-22 Nisan, Safranbolu., 22/04/1999

BANGER, Gürcan. Lületaşı Nereye?, http://www.gurcanbanger.com Eskişehir 2008

ÖZBAĞI Tevhide, KAPLAN, Emel, Eskişehir İl Merkezinde lületaşından Üretilen Mamuller, Mesleki Eğitim Dergisi, sayı: 640, ss:109 – 117, Ankara, 2003.

KURT, Ali Osman. Lületaşının Endüstriyel Ve Sanatsal Kullanım Alanları, Muğla Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi 2000–2001 Yılı Seminer Kitabı, p. 35–43, ISBN–975–7207–26–8, Muğla, 2002.

SERTKAYA, Osman Fikri, Türkçe Tıp Metinlerinde Lületaşı. Eskişehir II. Uluslararası Lületaşı “Beyaz Altın Festivali, “Beyaz Altın Semineri”, 23 Eylül 1989. Eskişehir, 1989.

Lületaşı (Meerschaum) Broşürü, Eskişehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Aralık -2006

Lületaşı Belgeseli
http://www.dailymotion.com/video/x1w2706_usta-eller-luletasi-belgeseli-eskisehir_creation